Geluidsarchief Zender Brussel - Radio Bruxelles
- Toegankelijkheid en raadpleging : De geluidsarchieven van het fonds Radio Bruxelles – Zender Brussel en een deel van de papieren archieven zijn op aanvraag online consulteerbaar op de computerschermen van de leeszaal van het CegeSoma (raadplegingsmodaliteit). Een ander deel van de archieven is op aanvraag consulteerbaar in de leeszaal van het ARA2. De inhoud is vrij raadpleegbaar.
- Reproductie : Reproductie van de inhoud van het bestand is vrij in de leeszaal. Voor een aanvraag tot reproductie door het personeel van het CegeSoma, vindt u de praktische informatie hier.
- Toegangen : 1) Inventaris geluidsarchief, rangschikking volgens datum (Franstalige uitzendingen, Nederlanstalige uitzendingen, Duitstalige uitzendingen) 2) Transcriptie van de uitzendingen (AA 1321) 3) Transcriptie van de uitzendingen (AA 33)
Beschrijving van het bestand :
De archieven van Zender Brussel - Radio Bruxelles maken deel uit van de overtuigingsstukken die het Krijgsauditoraat in beslag nam voor de naoorlogse processen wegens collaboratie.
De archieven werden aan het CegeSoma toevertrouwd bij zijn ontstaan aan het eind van de jaren zestig. Ze omvatten zowel opnames van de radio-uitzendingen door de bezetter vanuit het Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep (NIR) tijdens de Tweede Wereldoorlog, als transcripties en andere stukken ter voorbereiding van de uitzendingen.
Radio is in tijden van oorlog een zeer doeltreffend communicatiemiddel. Nieuws van het front, officiële of clandestiene redevoeringen, gecodeerde berichten en propaganda-uitzendingen worden dagelijks naar de Belgische bevolking uitgezonden. Veel gezinnen herinneren zich nog de avonden die ze rond het radiotoestel doorbrachten. De radio is een echt informatie- en overtuigingsmiddel dat zowel door de bezetter als door de geallieerden wordt ingezet.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zendt de Belgische overheid haar uitzendingen voornamelijk uit vanuit Londen of Leopoldstad. Al vanaf de eerste uren na de inval van het Duitse leger concentreren de programma’s van het Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep (NIR) zich op de onmiddellijke actualiteit om de bevolking ‘in real time’ te informeren over het verloop van de gebeurtenissen.
De tweede propaganda-as wordt door de Duitsers in bezet gebied opgezet. Op 28 mei 1940 eisen de Duitsers de gebouwen van het NIR op. Omdat de Belgische overheid de technische installaties voor haar vertrek naar Londen had laten vernietigen, moest de bezetter gedurende de hele oorlog mobiele zenders gebruiken.
Op 31 juli worden Radio Bruxelles en Zender Brussel door een besluit van de Militärverwaltung officieel in het leven geroepen. De werking van de nieuwe zenders werd verzekerd door ongeveer 500 Belgische burgers waarvan de meesten voordien bij het NIR actief waren. De Duitse propaganda werd in eerste instantie georganiseerd door het militaire bestuur maar stond ook onder controle van Goebbels in Berlijn.
Heel wat radioarchieven van de Tweede Wereldoorlog zijn jammer genoeg verloren gegaan, maar een deel is toch bewaard gebleven. Dat is - gedeeltelijk - zo voor de uitzendingen van de bezetter vanuit de lokalen van het NIR die het Auditoraat-Generaal bij de bevrijding in beslag heeft genomen en die eerst voor bewaring aan het Rijksarchief en nadien aan het CegeSoma, bij zijn ontstaan als Studiecentrum voor de Tweede Wereldoorlog, werden toevertrouwd.
Het CegeSoma bewaart een verzameling 78-toerenplaten van de uitzendingen van Radio Bruxelles en Zender Brussel. Die omvat zo’n duizend platen voor het franstalige deel en bijna 2.000 platen voor het nederlandstalige deel, en daar komen dan nog ongeveer 500 platen in het Duits bij. Eerst werd de verzameling bewaard in de lokalen aan het Leuvenseplein, dan in het Résidence Palace en aan de Luchtvaartsquare. Nu bevinden de platen zich in een geklimatiseerd lokaal van de opslagruimte van het CegeSoma in de Belgradostraat in Vorst. Naast de audioarchieven van Radio Bruxelles en Zender Brussel bewaart CegeSoma ook de transcripties van de uitzendingen en enkele administratieve dossiers met als referentie AA33, AA1321 en AA1522 die summier beschreven zijn in de overeenkomstige inventarissen.
Dankzij het digitaliseringsprogramma digit03 gefinancierd door het Federaal Wetenschapsbeleid zijn alle radio-uitzendingen nu digitaal beschikbaar in de leeszaal van het CegeSoma. De digitalisering van de papieren archieven is ook gestart, maar het project, dat deels door onze interne ploegen gerealiseerd wordt, zal pas binnen twee of drie jaar klaar zijn. Toch zijn de transcripties van de uitzendingen tussen juli 1940 en maart 1942 al beschikbaar in de leeszaal, en ook alle uitzendingen van “L’Echo du Jour”. Opgelet: het gaat natuurlijk om de transcripties die na de oorlog bewaard bleven. Die beslaan niet alle uitzendingen van Radio Bruxelles en Zender Brussel. Ze stemmen ook niet altijd overeen met de audioversies die we bewaren.
Voor meer informatie :
- Rase, Céline. Les ondes en uniforme : la propagande de Radio Bruxelles en Belgique occupée (1940-1944). Namur : Presses Universitaires de Namur, 2011.
- Dujardin, Jean. “Belgique.” Edited by Hélène Eck. La Guerre Des Ondes : Histoire Des Radios de Langue Française Pendant La Deuxième Guerre Mondiale. Paris: Armand Colin, 1985.
- Thys, Pierre. La collaboration intellectuelle en Belgique francophone pendant la Seconde Guerre mondiale : le cas de Radio-Bruxelles et de son personnel directeur. Bruxelles : ULB, 1994.
- Lhoir, Ghislain. La mission Samoyède : les maquisards de la Radio Nationale Belge, 1940-1944. Bruxelles : Didier Hatier, 1984
- Rase, Céline & Gillet, Florence. Radiopropaganda op Belgium WWII
- Gillet, Florence. "Le Fantôme de la radio", une mise à l’honneur des archives radiophoniques et télévisuelles op Belgium WWII (Blog)