De Koude Oorlog in het ‘oude’ BTNG

Het huidige Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis ontstond in 2012 uit de fusie tussen zijn gelijknamige voorganger en de Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis, dat in 1997 de Bijdragen tot de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog opvolgde. Deze pagina bevat een overzicht van de artikels met betrekking tot de geschiedenis van de Koude Oorlog gepubliceerd in het ‘oude’ BTNG. Een gelijkaardige bespreking van dergelijke publicaties in de Bijdragen vindt u hier. Wie op zoek is naar Koude Oorlog-gerelateerd onderzoek in het ‘nieuwe’ BTNG, kan hier terecht.

Het thema ‘Koude Oorlog’ heeft nooit echt een prominente plaats ingenomen in het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis. Sterker nog, tussen het ontstaan van het tijdschrift in 1969 en het einde van het conflict meer dan twee decennia later, komt de term niet één keer op de pagina’s van het BTNG voor. Toch besteedde het tijdschrift in deze periode wel wat aandacht aan de naoorlogse geschiedenis. Maar zelfs artikels zoals dat van Alain Meynen over de grote werkstaking van 1960-1961 (1978/3-4) of dat van Marthe Engelborghs-Bertels in hetzelfde nummer over de geschiedschrijving in communistisch China, nemen de Koude Oorlog niet mee als factor in de analyse.

Het is wachten tot de vroege jaren 1990 (1992/1-2) eer de term voor het eerst in het BTNG wordt gebezigd, en dat zelfs in twee verschillende artikels. Historici Erwin Udding en Georgi Verbeeck, die het hebben over respectievelijk de ontknoping van de Koningskwestie en de historiografie in de DDR, zetten geen Belgische actoren centraal maar wel Franse en Britse journalisten enerzijds en Oost-Duitse historici anderzijds. Dat is wel het geval in de studie van Isabelle Boydens over de Franstalig-Belgische tak van de internationale katholieke vredesbeweging Pax Christi in de periode 1953-1975 (1994-1995/3-4). Het blijft in elk van deze drie artikels bij slechts één vermelding.

Pas op zijn vijftigste verjaardag beginnen auteurs van het BTNG het conflict expliciet een rol te laten spelen in hun analyses. Pascal Deloge bijt de spits af met zijn onderzoek over de Belgische houding tegenover de Duitse kwestie ten tijde van de top van Genève in 1955 (1997/1-2). Daarna duurt het wel meer dan zes jaar voordat de term opnieuw wordt vermeld. Conny Devolder deed dat weliswaar slechts éénmaal in haar studie over hoe Belgische werkgevers een vakbewegingen omgingen met Amerikaanse modellen van democratischere en productievere arbeidsorganisatie (2003/3-4).

Tijdens de twee daaropvolgende jaren kwam de Koude Oorlog steeds nadrukkelijker en vanuit verschillende invalshoeken in beeld: eerst in Patrick Stouthuyzens essay over de vredesbeweging (2004/3), vervolgens in Jan-Willem Stutje’s artikel over de Belgische econoom en trotskist Ernest Mandel en dan het meest uitgesproken in studie van Sébastien Baudart's analyse van de politiek-maatschappelijke inhoud van de strips in de Belgische dagbladpers in de late jaren 1940 (allebei in 2005/1). Nog in 2005 voelden Xavier Dejardin en Martin Conway de noodzaak naar de Koude Oorlog te verwijzen terwijl ze de context schetsten waarin de crisissen van respectievelijk de CVP tijdens de Koningskwestie (2005/2-3) en de Belgische natiestaat in dezelfde en de daaropvolgende periode (2005/4) zich voltrokken.

De tendens van toenemende aandacht voor de impact van het Oost-Westconflict zette zich nadien door en historici gingen de term Koude Oorlog vanaf 2006 ook in hun titel opnemen: Widukind de Ridder zag in de uitsluitingen uit de Kommunistische Partij van België in de late jaren 1940 en de vroege jaren 1950 een door het conflict beïnvloedde subjectiviteit (2006/1-2), terwijl Machteld Venken in 2007 de Koude Oorlog bestudeerde vanuit de herinneringspraktijken van Poolse gewezen divisiesoldaten in België (2007/3-4).

Eerder dat jaar was Peter Daerden evenwel zijn artikel over de Belgisch-Braziliaanse relaties in de jaren Kubitschek (1956-1960) begonnen met het veroordelen van de “wat eenzijdige visie [als] zou de internationale politiek na 1945 volledig door de Oost-Westtegenstelling bepaald zijn” (2007/1-2). In het laatste nummer van het oude BTNG waarin de term Koude Oorlog verscheen, zagen verschillende auteurs het conflict daarentegen als bepalend voor het lot van vluchtelingen en andere displaced persons ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog (met name Lieselotte Luyckx, en Frank Caestecker en Dirk Vanheulle, 2010/3).