75 jaar gelede - Bevrijding van het kamp Buchenwald
Op 11 april 1945 werd het concentratiekamp van Buchenwald bevrijd door het “Internationaal Comité”, een clandestiene organisatie van gevangengenomen militante antifascisten uit verschillende landen. Omstreeks 17.00 u komen ook de eerste Amerikaanse verbindingsofficieren ter plaatse. Het honderdtal nog aanwezige SS’ers wordt onschadelijk gemaakt. De voorgaande dagen hadden bijzonder goed gestructureerde clandestiene groepjes dit moment voorbereid. De spanning was evenwel te snijden. Gevangenen weigerden te gehoorzamen aan de bevelen van de SS, maar een evacuatie verliep toch ordentelijk. Zowat 21.000 gevangenen, waaronder 600 Belgen, bleven ter plaatse. De Belgische pers bericht slechts een week later over de nieuwe bevrijding: de eerste artikels verschijnen vanaf 18 april.
250.000 mensen werden vastgehouden in Buchenwald, een kamp nabij Weimar dat in juli 1937 in gebruik was genomen. Meer dan een vijfde van de gevangenen kwamen om. De meeste Belgen kwamen er toe in de periode 1943-1944 maar een aantal zaten er reeds in 1940. Degenen die er als eersten terecht kwamen waren werkwilligen waarvan het contract ten einde was, mannen die waren opgevorderd om te werken maar voortvluchtig waren, en personen die waren gestraft voor sabotagedaden. Hun opsluiting was dus eigenlijk een straf en een aantal van hen werd na enige tijd terug vrijgelaten. Nadien kwamen de meeste “politieke” gevangenen, vooral communisten en socialisten. Tussen mei en augustus 1944 werden meer dan 3.000 Belgen naar Buchenwald gedeporteerd. In totaal zaten er 5.745. Tussen januari en maart 1945 kwamen er nog duizenden anderen bij die waren geëvacueerd uit de kampen van Auschwitz-Birkenau en Gross-Rosen.
Na de bevrijding van het kamp zijn de eerste Belgen die ter plaatse komen – op 17 april – oorlogscorrespondenten, zoals de Paul Lévy – zelf een ex-gevangene van Breendonk – en de fotograaf en filmmaker Raphaël Algoet. België wil zo snel mogelijk een missie van het Belgisch Commissariaat voor Repatriëring ter plaatse brengen. Het commissariaat werd in juni 1944 opgericht te Londen en stond onder leiding van voormalig Eerste Minister Paul Van Zeeland. Humanitaire en militaire prioriteiten gaan echter niet altijd goed samen. Het zal pas eind april zijn dat massaal wordt gerepatrieerd.
In afwachting dat ze terug naar huis kunnen verenigen de Belgische gedetineerden zich in wat vanaf 17 april de Vriendenkring van de Gevangenen van Buchenwald zal worden. De eerste algemene vergadering van de vereniging vindt plaats op 19 augustus in Brussel en Henri Glineur, een communistisch volksvertegenwoordiger, wordt de eerste voorzitter.
In tegenstelling tot de stilte die er heerste in de pers de eerste weken na de bevrijding van het kamp van Auschwitz publiceerden de Belgische kranten vrij snel getuigenissen en artikels over Buchenwald zodat dit kamp decennialang symbool heeft gestaan voor de horror van de naziconcentratiekampen.
Wil je meer weten over de Belgen die gevangen zaten in Buchenwald ? Het CegeSoma bewaart archief over de Belgische politieke gevangenen van Buchenwald, talrijke interviews met oud-gedetineerden, archief van de Vriendenkring van Buchenwald, publicaties met getuigenissen en wetenschappelijke literatuur over Buchenwald en de concentratiekampen in het algemeen. De foto’s die werden genomen door Raphaël Algoet kunnen online worden bekeken. Het archief Paul Lévy wordt eveneens bewaard bij het CegeSoma.
Chantal Kesteloot