Bezet bedrijf. De oorlogsgeschiedenis van de NMBS

Dit boek is het resultaat van het onderzoek dat CegeSoma uitvoerde in overheidsopdracht.

De treinen blijven rijden, ook tijdens de Duitse bezetting van België tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoe kan het ook anders? De NMBS is op dat moment het grootste bedrijf én de grootste openbare dienstverlener van België. Het mastodontbedrijf staat in voor de bevoorrading van een groot deel van de grondstoffen, materialen en voedsel, en heeft zo het lot van de Belgische bevolking en industrie in zijn handen. Samenwerking met de oppermachtige Duitse bezetter wordt zo wel onvermijdelijk. En daar loopt het al snel grondig mis. De Belgische spoorwegen helpen tussen 1941 en 1944 mee aan de deportatie van 189.542 Belgische dwangarbeiders, 25.490 Joden, 16.081 politieke gevangenen en 353 Roma naar Duitsland en de kampen in het oosten.

Het boek analyseert de samenwerkingspolitiek van het Belgische spoorbedrijf en gaat daarbij geen enkele vraag uit de weg. Wie nam de beslissingen? Voerde de NMBS militaire opdrachten uit voor de Duitsers? Werd het bedrijf betaald voor de deportatietreinen? Waren er marges voor onderhandeling en waarvoor werden die (niet) gebruikt? Welke rol speelde het sterk aanwezige verzet?

Ondanks het toenemende protest en verzet blijven de treinen nagenoeg tot de laatste oorlogsdag in dienst van de Duitsers rijden. Hoe kunnen we dat met de kennis en de blik van vandaag verklaren? Dit verhaal kent geen simplistische schema’s van zwart of wit. Met collaboratie heeft deze oorlogsgeschiedenis weinig te maken. Dat maakt het des te interessanter, want precies in de grijze zones liggen de moeilijkste keuzes en daarom de meest relevante inzichten.