75 jaar geleden - Een wondermedicijn krijgt eindelijk bekendheid: penicilline

Antibiotica worden beschouwd als een van de grootste therapeutische stappen voorwaarts van de 20e eeuw en maken vandaag deel uit van ons dagdagelijks bestaan: hun gebruik is een evidentie geworden, ook al worden ze soms wel eens “misbruikt”. Maar zo is het niet altijd geweest.
In 1928 ontdekte de Schot Alexander Fleming per toeval penicilline: op dat ogenblik was het nog maar een laboratorium-reagens dat slechts een tiental jaar later geneeskrachtige werking kreeg. Het is inderdaad pas aan de vooravond van de oorlog dat onderzoekers (Howard W. Florey, Ernst B. Chain en Norman G. Heatley) erin slagen om penicilline te zuiveren en dat ze ontdekken hoe ze er voldoende van kunnen produceren om bacteriën te doden die levende organismen aantasten.
Wanneer in 1940 de oorlog uitbreekt en de bezetter zich installeert worden in België sulfamiden nog steeds erkend als middel om talrijke ziekten te bestrijden. Over penicilline en het onderzoek van de geallieerden wordt met geen woord gerept. Het woord “penicilline” zal zelfs tot eind 1944 niet gekend zijn bij de bevolking.
Het is pas in november en december van 1944 dat in de Belgische kranten hierover kleine artikeltjes verschijnen: “Penicilline niet beschikbaar; de geallieerde militaire overheid kan het niet verstrekken” of “Er wordt dringend Amerikaanse penicilline gevraagd om het leven van een zieke te redden” (La Libre Belgique, 8.11.1944 en 9.12.1944).
Op dat ogenblik werd penicilline voorbehouden voor de verzorging van oorlogswonden van geallieerde soldaten of voor de meest ernstige infecties. Dankzij penicilline is het percentage gewonde soldaten dat genezen geraakt veel hoger dan tijdens de Eerste Wereldoorlog. In talrijke kranten, zoals La Nation belge van 13 december 1944 of De Volksgazet van de dag nadien wordt verslag uitgebracht van eenzelfde fait divers dat indruk heeft gemaakt: “ van de vier Britse en Canadese soldaten die buikwonden hadden werden er drie gered met penicilline: dergelijke resultaten werden nooit bereikt door een Britse chirurg”.
Tijdens de oorlog gaan de Verenigde Staten met succes over tot grootschalige industriële aanmaak van penicilline. Wanneer de geallieerden in België toekomen openen zich nieuwe perspectieven. De Belgen, die gedurende vele jaren geïsoleerd waren, ontdekken geleidelijk aan de ongelofelijke geneeskrachtige eigenschappen van dit wondermedicijn. Om artsen op de hoogte te brengen van de medische vooruitgang die in die tijd aan de overzijde van de Oceaan werd geboekt stuurt een regeringsadviseur (professor E. J. Bigwood), met medewerking van de Belgian American Educational Foundation Inc, folders met uitleg over penicilline, bloedtransfusies, enz.
In januari 1945 wordt in de Verenigde Staten de productie van penicilline opgedreven en er wordt aangekondigd dat kleine contingenten van het medicijn ter beschikking kunnen worden gesteld van het publiek. De volgende maand raakt bekend dat Congo, waar reeds kinine werd gemaakt, ook zal starten met de productie van penicilline. Alles raakt in een stroomversnelling… Men leest ook dat er een belangrijke nieuwe stap gezet werd: penicilline kan voortaan worden voorgeschreven onder vorm van tabletten en moet dus niet noodzakelijk onderhuids worden ingespoten. Er moet dus geen arts meer aan te pas komen en het effect van de dosis die wordt ingenomen zou drie keer langer duren dan bij een injectie.
La Meuse, die zich bewust is van de mogelijke impact van penicilline, kondigt op 31 maart aan dat de ministerraad tien miljoen frank vrijmaakt voor laboratoriumactiviteiten en voor de productie van penicilline en andere antibiotica in België.
Er wordt enorme hoop gekoesterd door plaatselijke bevolkingsgroepen die sinds het begin van de oorlog te lijden hadden onder het weer opduiken van sommige ziektes, als gevolg van voedseltekort, gebrek aan hygiëne en een algemene verzwakking. Penicilline geneest niet alles maar kan dienen voor de verzorging van ontstoken wonden, difterie (kroep), longontsteking, koudvuur, tetanus (klem), enz.
Het duurt niet lang of penicilline wordt voor buitensporige prijzen verkocht op de zwarte markt. De kranten proberen dit soort praktijken te ontraden en herinneren eraan dat penicilline in goede omstandigheden bewaard moet worden omdat het anders gevaarlijk zou kunnen worden.
In de uitgave van 5 mei 1945 voegt La Meuse eraan toe dat penicilline voorbehouden is voor “gevallen met een infectie waarvan erkend is dat ze reageert op penicilline en die resistent is tegen andere therapieën, en het leven rechtstreeks in gevaar kan brengen” en “na een gedetailleerd verslag van de huisarts waarin de exacte aard van de ziekte wordt gespecifieerd kan het bekomen worden aan de prijs van 150 fr. per ampul”. Er zal nog lang moeten gewacht worden vooraleer het gebruik van penicilline echt gedemocratiseerd wordt.
In december 1945 krijgt Fleming samen met Howard W. Florey et Ernst B. Chain de Nobelprijs voor fysiologie en geneeskunde voor een uitvinding die ontegensprekelijk een beslissende mijlpaal betekende in de geschiedenis van de geneeskunde.

Wil je meer weten over hoe de pers hier destijds over berichtte: raadpleeg https://www.kbr.be/nl/belgica-press/

Isabelle Ponteville