Bezetting en dagelijks leven: een nieuw bronnenportaal over de Tweede Wereldoorlog

Op 28 juni werd aan de universiteit van Wuppertal het portaal ‘Societies under German Occupation. A source edition’ aan het publiek voorgesteld. Het portaal, dat gerealiseerd werd onder leiding van prof. Tatjana Tönsmeyer van de universiteit van Wuppertal, geeft aan de hand van originele geannoteerde bronnen een unieke inkijk in het dagelijks leven van miljoenen inwoners van door nazi-Duitsland bezet Europa, waaronder België.  

Het portaal is bedoeld voor onderzoekers en studenten. Het ontsluit meer dan zeshonderd bronnen uit alle door het Duitse leger bezette landen tussen 1939 en 1945. Van elke bron wordt een scan van het origineel getoond, een transcriptie in de originele taal en een vertaling naar het Engels met annotaties.

Een rijk bronnenpallet

Het portaal biedt diverse bronnen aan. Ze maken de effecten van de bezetting op het dagelijks leven, zoals de materiële tekorten, tastbaar en tonen hoe de verschillende bevolkingsgroepen met deze nieuwe realiteit omgingen. Het portaal kiest dus het perspectief van de sociale geschiedenis. Naast bronnen die klassiek voor dit type onderzoek gebruikt worden zoals egodocumenten, toont het portaal nog vele andere bronnen. Zo is er een officieuze prijsindex, die aangeeft hoe razendsnel de prijzen van essentiële voedingswaren stegen, zijn er artikelen uit de clandestiene pers waarin tegen de situatie geprotesteerd werd of processen-verbaal van ondervragingen van personen die de steeds uitdijende reglementering overtraden.

De bronnen worden gepresenteerd in de originele taal en in Engelse vertaling. Dat maakt ze niet alleen bruikbaar voor een internationaal publiek, maar maakt tevens vergelijking tussen verschillende bezette gebieden mogelijk. Het portaal is zo opgebouwd dat de verbanden in tijd en ruimte onmiddellijk duidelijk worden. Naast een module waarmee bronnen kunnen worden opgezocht is er ook een module’ tijd en ruimte’ die toelaat onmiddellijk zicht te krijgen op de bronnen uit een bepaalde periode uit verschillende geografische ruimtes.

Internationale wetenschappelijke samenwerking

Het portaal is mede het resultaat van een langer lopend project gecoördineerd door prof. T. Tönsmeyer (Universiteit Wuppertal) en prof. P. Haslinger (Herder Institut Marburg). Eerder al, om precies te zijn in 2021, verscheen een bronnenuitgave in boekvorm: Tatjana Tönsmeyer, Peter Haslinger (eds.), Fighting Hunger, Dealing with Shortage. Everyday Life under Occupation in World War II Europe: A Source Edition, (History of Warfare vol 133), Boston, Brill, 2021, 2 vols. Deze publicatie viel overigens in de prijzen voor ‘The Best Historical Materials published in 2021 and 2022’ van de American Library Association / Best Historical Materials Committee.

Het portaal is tot stand gekomen op basis van intensieve internationale wetenschappelijke samenwerking. De bronnen werden verzameld en geannoteerd door onderzoekers uit de verschillende landen die in het portaal aan bod komen. Voor België was het CegeSoma de projectpartner. Dirk Luyten trad op als coördinator en werd een tijdlang bijgestaan door Laurence Petrone. Zoals voor de andere landen moesten ook in België archieffondsen uit verschillende instellingen gecombineerd worden om een goed zicht te krijgen op het dagelijks leven van verschillende bevolkingsgroepen in bezettingstijd. De nieuwe administraties en controlediensten die kenmerkend waren voor de bezetting en voor het nazisme leverden uiteraard tal van bronnen op, maar daarnaast bleken bijvoorbeeld bedrijfsarchieven eveneens bijzonder nuttig of nog, voor België, de eindverhandelingen van sociaal assistenten die hun studies deden tijdens de bezetting, waarvan een collectie bewaard wordt in het Algemeen Rijksarchief.

U kan hier de bronnen in het portaal zelf ontdekken en zien welke mogelijkheden en functionaliteiten het portaal precies biedt.