Het fascisme in de bibliotheek van het CegeSoma (3): erfgenamen, populisten en ‘nationaal- populisten’.

“Het fascisme in de bibliotheek van het CegeSoma (3): erfgenamen, populisten en ‘nationaal- populisten”. Onder deze vlag nodigen wij u uit om kennis te maken met het veertiende onderwerp van onze reeks ‘afspraak met de bibliothecaris’. Bij elk onderwerp nemen we u mee in onze collecties. Aan elk onderwerp wordt ook een video gewijd en een tekst die de informatie uit de video vervolledigt.

Bekijk de veertiende video ‘Afspraak met de bibliothecaris: 14. Het fascisme in de bibliotheek van het CegeSoma (3): erfgenamen, populisten en ‘nationaal- populisten’.

Het Italiaanse en Duitse fascisme hebben wel degelijk sporen nagelaten in de geschiedenis van de 20^ste eeuw. Zo’n negatieve sporen dat het voor het overgrote deel van de Europese publieke opinie gedurende decennia vanzelfsprekend was … ‘Dat nooit meer!’. Behalve enkele zeer specifieke gevallen (Spanje, Portugal …), leek het fenomeen ‘fascisme’ definitief tot het verleden te behoren. Zelfs de dekolonisatie met de onrust, frustraties en vernederingen die ze her en der in de Westerse landen wist op te roepen, deed het fascisme niet herrijzen, enkele splintergroepen niet te na gesproken (OAS in Frankrijk, Mouvement d'Action Civique in België, enz. …). De ‘Movimento sociale italiano’ leek lang de enige ‘neo-fascistische’ beweging in de diverse sociaal-democratisch bestuurde landen. Aan het begin van de jaren ’70 keert de conjunctuur; er volgt een erg lange structurele crisis waarbij nieuwe leiders opstaan die een minder meegaand en hartelijk ‘neoliberalisme’ voorstaan en een sociale ‘ontvetting’ bepleiten. Het Sovjetcommunisme sterft een stille dood en de wereldeconomie globaliseert. Die toenemende globalisering draait minder goed uit dan voorspeld. De tijd verstrijkt en de laatste generaties die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt, verdwijnen stilaan.

Aan het eind van de jaren ’80 verschijnen er op het ‘Oude Continent’ politiek formaties die men zonder al te veel polemische overdrijving min of meer als erfgenamen van het fascisme tijdens het interbellum kan bestempelen. Of het nu gaat om het Franse ‘Front National’, om de Scandinavische en Nederlandse antibelastingspartijen of om het ‘Vlaams Blok’ in Vlaanderen, ze roepen allemaal een ‘déjà vu-gevoel’ op bij de politicologen en historici (om nog niet te gewagen van de linkse publicisten die altijd klaarstaan om de terugkeer van het ‘smerige beest’ aan de kaak te stellen). Bestrijden zij niet allemaal de representatieve democratie in naam van het gesublimeerde Volk dat alle deugden in zich verenigt en … ‘direct’ communiceert met een charismatische leider die zich volop op die rechtstreekse band beroept? Naarmate de 20^ste eeuw vordert, met spectaculaire aanslagen en herhaalde crisissen, lijken de democratieën meer en meer machteloos en louter formeel te worden, terwijl die bewegingen die men steeds vaker ‘populistisch’ of beter nog ‘nationaal-populistisch’ noemt zich almaar versterken tot de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten. Historisch gesproken een vloedgolf.

Het CegeSoma is het aan zichzelf verplicht om aandacht te besteden aan dit fenomeen en een aantal interessante werken erover in de collecties van de bibliotheek op te nemen.

Momenteel beschikken we nog niet over de studies van Dominique Borne (Petits bourgeois en révolte? Le mouvement Poujade-1977) of Sandro Setta (L'Uomo Qualunque 1944-1948-2005), maar dat is slechts een kwestie van tijd, en we bezitten al veel werken over het Franse Front National en zijn buitenlandse navolgers. We denken hier aan de erg interessante synthese ‘Extrême droite et national-populisme en Europe de l'Ouest’, die in 2004 onder leiding van Pierre Blaise en Patrick Moreau verscheen bij de ‘Editions du CRISP’. Een studie met een hoog wetenschappelijk gehalte, die na enkele jaren navolging kreeg in heel wat werken over deze thematiek. Als bij toeval bleek de fenomenale opgang van Donald Trump in de media en zijn verrassende verkiezing aan het hoofd de Verenigde Staten hiervoor een enorme catalysator. Terwijl Enzo Traverso vóór 2017 nog één van de zeldzame internationale onderzoekers was die zich met dit fenomeen bezighielden, na de werken van Dick Pels (Het volk bestaat niet. Leiderschap en populisme in de mediademocratie-2011), Pierre-André Taguieff (Le nouveau National-populisme-2012) en Benjamin Moffitt (The global rise of populism-2016), zien we vanaf 2017 als gevolg van die verkiezing een ware bloei van geschiedkundige geschriften over het populisme, zijn uitwassen, verschillende verschijningsvormen en gevaren.

Bij voorbeeld: terwijl Federici Finchelstein in zijn werk ‘From fascism to populism in history’ uit 2017 het populisme in zijn algemene context kadert, brengen politicologen die aanleunen bij de universiteit van Oxford in hetzelfde jaar het omvangrijke ‘Oxford Handbook of populism’ uit. Nauwelijks een jaar later probeert de Belg Bruno Colmant het onderwerp volledig te behandelen in ‘Du rêve de la mondialisation au cauchemar du populisme’ (2019), terwijl Federico Tarragoni (een beetje naïef?) ‘L'esprit démocratique du populisme’ (2019) publiceert, waarin hij het populisme beschouwt als een authentiek volks protest tegen de holheid van de democratie die meer en meer louter theoretisch lijkt … In tegenstelling tot deze visie verscheen in 2016 ‘Les nouveaux autoritaires. Justiciers, censeurs et autocrates’ van Renée Frégosi. Zij ziet in deze contestataire krachten alleen zuiver negatieve elementen geïnspireerd door gevaarlijke demagogen die zich weinig bekommeren om het algemeen belang. Die these wordt in 2022 ‘con amore’ herhaald door Gino Germani in ‘Authoritarianism, fascism and national populism’. Het links populisme wordt duidelijk minder bestudeerd, al besteden uitstekende onderzoekers, zoals bij voorbeeld Chantal Mouffe, er wel aandacht aan.

Vermits de zaken zijn wat ze zijn en de mensheid, met haar korte geheugen, is wat ze is, kunnen we ervan uitgaan dat het nationaal-populisme, net als het fascisme, een mooie toekomst wacht … op zijn minst in de collecties van onze bibliotheek!