BELCOWAR (FED-tWIN)

Op 19 juli 2021 werd een nieuwe reeks FED-tWINS – gezamenlijke langlopende onderzoeksprojecten waarin federale wetenschappelijke instellingen en universiteiten structureel samenwerken – goedgekeurd. De  FED-tWIN Belcowar, over de economische aspecten van de Koude Oorlog en België, werd aan het Rijksarchief/CegeSoma en de KULeuven toegekend. Deze FED-tWIN laat het CegeSoma toe om het thema van de Koude Oorlog en België volwaardig te ontwikkelen en als kernthema te verankeren.

BELCOWAR wil een nieuw licht werpen op de geschiedenis van de Koude Oorlog door de positie van België binnen de zogenaamde Pax Americana te onderzoeken. De focus ligt op het economisch beleid, voornamelijk de internationale handel (de GATT-rondes), en de vraag naar de effecten van de Amerikaanse macro-economische beleidsdruk op de Europese landen. BELCOWAR is om minstens drie redenen vernieuwend: omvangrijke onontgonnen archieven van beleidsinstanties en ondernemingen (zoals de Société Générale) bewaard in het Rijksarchief en de archieven van de FOD Buitenlandse zaken zullen worden geëxploiteerd, concepten uit de politieke wetenschappen zullen voor dit historisch onderzoek worden geoperationaliseerd en de rol van West-Europese landen in de geschiedenis van de Oost/West-kloof zal worden geherevalueerd.   

BELCOWAR bouwt voort op recent sociaalhistorisch onderzoek dat op basis van nieuwe archiefcollecties de trans-Atlantische betrekkingen in een veel breder en veel complexer web van multilaterale verbanden heeft gesitueerd. Dit onderzoek legt de nadruk op het belang van Europese agency (in tegenstelling tot een sterk op de VS gerichte benadering) en de rol van uitwisseling en onderhandeling tussen statelijke en niet-statelijke actoren (pressiegroepen, sociale bewegingen en bedrijven). In deze vernieuwde geschiedschrijving gaat veel aandacht uit naar de wijze waarop economische dimensies de trans-Atlantische betrekkingen hebben vormgegeven. BELCOWAR sluit aan bij deze nieuwe ontwikkelingen en verlegt de focus naar de druk waaraan kleine landen blootstaan wanneer ze afhankelijk zijn van de bescherming van een grote mogendheid, de manieren waarop ze daarmee omgaan en hoe overwegingen inzake internationale veiligheid worden gecombineerd met economische belangen. België is een zeer relevante casus, zowel in termen van actoren (P.-H. Spaak, P. Harmel), locatie (zetels van NAVO en EU) als economische structuur (België is een kleine open economie die sterk afhankelijk is van internationale handel). BELCOWAR wil nagaan hoe Belgische overheden en niet-statelijke actoren omgingen met tegenstrijdige belangen, hoe loyaliteit zich in de loop van de tijd ontwikkelde, en hoe die zich verhield tot de conjunctuur van de Koude Oorlog, de ontwikkeling van de Europese integratie, de veranderende mondiale context, bestuurlijke verschuivingen en ideologische verschillen.

BELCOWAR is een samenwerking tussen het Rijksarchief en de KULeuven. Voor de KULeuven is prof. dr. Bart Kerremans (Faculteit Sociale Wetenschappen) de promotor, voor het Rijksarchief dr. Dirk Luyten (CegeSoma). De FED-tWIN-financiering laat toe één onderzoeker aan de werven, die half om half aan het Rijksarchief en aan de Universiteit zal werken. De start van het project is voorzien in 2022 en we houden u daarvan zeker op de hoogte.

De FED-tWIN BELCOWAR komt op een bijzonder goed moment. Eind november 2020 sprak het Gespecialiseerd Wetenschappelijk Comité van het CegeSoma zijn steun uit voor de focus op de Koude Oorlog als nieuw thematisch domein van ons studiecentrum. Sindsdien hebben onze onderzoekers verschillende keren de koppen bij elkaar gestoken om een onderzoeksagenda op te stellen die complementair is aan het BELCOWAR-project. Omdat de politiek-diplomatieke deelname van België aan de Koude Oorlog al uitvoerig is belicht, werd besloten om vooral de Belgische manifestaties van de ‘culturele’ Koude Oorlog, de strijd om culturele en ideologische suprematie tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, centraal te stellen. De combinatie van het economische en het culturele perspectief zal zorgen voor een frisse kijk op de Belgische dimensies van het conflict tussen kapitalisme en communisme.

Met de hernieuwde aandacht voor de Koude Oorlog knoopt het CegeSoma bovendien aan met een oudere onderzoekstraditie naar de geschiedenis van het anticommunisme in het België van die periode. De belangrijkste vruchten daarvan waren de publicaties over de moord op de communistische volksvertegenwoordiger Julien Lahaut in 1985 (Rudi Van Doorslaer & Etienne Verhoeyen, De moord op Julien Lahaut. Het communisme als binnenlandse vijand) en in 2015 (Emmanuel Gerard, Widukind De Ridder & Françoise Muller, Wie heeft Lahaut vermoord? De geheime Koude Oorlog in België). Die onderzoeken toonden bovendien al de sterke implicatie aan van economische elites in de creatie van een Belgische Koude Oorlogscultuur.